Thủy sản là một trong những ngành kinh tế quan trọng của nước ta. Trong nhiều năm qua , ngành thủy sản đã giải quyết việc làm cho hàng triệu lao động, bảo đảm nguồn thực phẩm dồi dào cho xã hội, góp phần quan trọng vào sự tăng trưởng kinh tế đất nước, đặc biệt là giá trị xuất khẩu. Mặc dù luật Thủy sản đã được Quốc hội khoá XI, kỳ họp thứ 4 thông qua ngày 26 tháng 11 năm 2003 trong đó có nhấn mạnh đến việc phát triển thủy sản bền vững, tại điều 5 của luật này đã chỉ rõ ” Nhà nước có chính sách bảo đảm phát triển thủy sản bền vững; bảo đảm tái tạo nguồn lợi thủy sản và phát triển nuôi trồng thủy sản trên biển, sông, hồ, đầm, phá và các vùng nước tự nhiên khác,phát triển kinh tế thủy sản trên cơ sở quy định phát triển ngành thủy sản phù hợp với quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế xã hội trong phạm vi cả nước và của từng địa phương; bảo đảm việc xây dựng các công trình ven sông, ven biển hoặc gần khu vực nuôi trồng thủy sản không làm ảnh hưởng đến nguồn lợi thủy sản.” Khung pháp lý đã có, nhưng lại thiếu các cơ sở hạ tầng, các biện pháp kỹ thuật để thủy sản phát triển một cách bền vững đáp ứng yêu cầu của thực tế.
Theo thống kê của ngành thủy sản, hiện nay nuôi trồng thủy sản ở nước ta phát triển ở cả 3 vùng nước lợ, ngọt và mặn. Mục tiêu của ngành thủy sản đề ra đến năm 2010 kim ngạch xuất khẩu đạt 4 tỷ USD và khoảng 4,5-5 tỷ USD vào năm 2020. Diện tích nuôi trồng thủy sản trên toàn quốc hiện nay là 1.065.000ha (tăng thêm khoảng 10% so với năm 2007). Với tốc độ tăng trưởng như vậy diện tích nuôi trồng thủy sản sẽ còn tăng cao trong vài năm tới, điều đó kéo theo nhu cầu về nước,cả về số lượng lẫn chất lượng. Điều này cho thấy cần phải có một sự phối hợp đồng bộ giữa 2 ngành thủy sản và thủy lợi đảm bảo cho mục tiêu phát triển thủy sản một cách bền vững.
Tuy nhiên, một vấn đề còn tồn tại hiện nay đó là vẫn thiếu một qui hoạch tổng thể về thủy lợi phục vụ cho nuôi trồng thủy sản. Hầu hết hệ thống thủy lợi hiện nay, đặc biệt là hệ thống thủy lợi ven biển đều được quy hoạch cho phát triển nông nghiệp, năng lực lấy và dẫn mặn, thoát nước dư thừa và nước phèn còn rất hạn chế, không đảm bảo cho nuôi trồng thủy sản nước mặn,vì vậy khi chuyển sang nuôi trồng thủy sản đã lộ rõ những bất cập, ngoài ra việc vận hành các công trình thủy lợi lại mâu thuẫn với việc phục vụ nuôi trồng thủy sản, việc dung hoà mâu thuẫn giữa các vùng nuôi tôm và nông nghiệp vẫn là điều nan giải.
Vấn đề nguồn nước cho nuôi trồng thủy sản cũng là vấn đề đáng quan tâm, trong một vài nghiên cứu gần đây cho thấy khi phát triển mạnh nuôi tôm trên cát, nhu cầu nước ngọt cho tôm là 10.000-27.000m3. Trong khi đó, lượng mưa hàng năm chỉ 700-800mm, nước ngầm hạn chế.Không những thế, so với nông nghiệp, yêu cầu nước cho nuôi trồng thủy sản lại nghiêm ngặt hơn, thời gian cấp nước đòi hỏi chủ động, phải kiểm soát được diễn biến của môi trường nước trong quá trình nuôi; đồng thời, không làm suy thoái tài nguyên môi trường.
Mở rộng diện tích nuôi trồng thủy sản đảm bảo cân bằng hệ sinh thái bền vững (Ảnh: mongcai.gov.vn)
Việc phát triển tự phát nuôi trồng thủy sản xảy ra quá nhanh, không theo quy hoạch, vượt xa khả năng về cơ sở hạ tầng hiện có cũng như trình độ quản lý, không chỉ dẫn đến hiệu quả nuôi trồng thủy sản thấp, mà còn phá vỡ cân bằng môi trường sinh thái và đe dọa nghiêm trọng đến nguồn nước. Đó là chưa kể đến những yếu tố khác đe doạ nguồn nước, vấn đề cạnh tranh trong việc sử dụng nước cho các mục đích khác như sinh hoạt, công nghiệp, nông nghiệp.
Có thể liệt kê một số điểm sau để thấy rõ nhiều nơi chưa có sự gắn kết giữa công trình thủy lợi với thủy sản như sau:
+ Hầu hết hệ thống kênh mương đều được quy hoạch cho mục đích nông nghiệp, giao thông thủy. Việc xem xét cho mục đích nuôi trồng thủy sản ít được tính đến.
+ Nhiều khu vực nuôi chưa có hệ thống cấp nước, thoát nước hoàn chỉnh.
+ Lưu lượng thiết kế kênh chưa tính đến sự gia tăng của diện tích nuôi trồng thủy sản.
+ Chưa có sự thống nhất trong vận hành hệ thống thủy lợi để đảm bảo yêu cầu đa mục tiêu nông nghiệp, giao thông, thủy sản v.v..
Như vậy, ở nhiều địa phương, nhiều vùng để đảm bảo phát triển bền vững nuôi trồng thủy sản cần phải có sự điều chỉnh quy hoạch thủy lợi theo hướng đa mục tiêu, đòi hỏi có sự phối hợp chặt chẽ và đồng bộ không chỉ xây dựng hoàn chỉnh hệ thống thủy lợi cho từng vùng nuôi mà bằng cả các giải pháp quản lý vĩ mô từ quy hoạch đến thi công và tổ chức quản lý thủy lợi một cách hiệu quả trong từng địa phương, từng tiểu vùng, cần có quy hoạch riêng về hệ thống thủy lợi phục vụ cho nuôi trồng thủy sản. Trong quy hoạch, thiết kế thủy lợi phục vụ cho các vùng nuôi trồng thuỷ sản, cần tận dụng tối đa các công trình đã xây dựng, bổ sung và xây dựng hoàn chỉnh hệ thống cung cấp nước, tiêu nước và các công trình khác có liên quan phù hợp với từng đối tượng và vùng nuôi.
Trước mắt, từng vùng, từng địa phương cần có rà soát, bổ sung, quy hoạch thủy lợi phục vụ nuôi trồng thủy sản và cần có quy định (quy phạm, tiêu chuẩn…) xây dựng công trình thủy lợi cho nuôi trồng thủy sản; Sử dụng tổng hợp, tiết kiệm tài nguyên nước,quan tâm đặc biệt đến các biện pháp sử dụng, bảo vệ, cải tạo đất, nước và bảo vệ môi trường sinh thái đảm bảo phát triển nuôi trồng thủy sản bền vững và lâu dài;
Giang Vy