Không cần tăng nhiều lần như giá các mặt hàng khác, mặt “hàng” chữ nghĩa này ngay lập tức tăng 5 lần!
Như vậy sẽ có hơn 5 triệu con người (khoảng 2,5 triệu học sinh THPT và gần 3 triệu học sinh, sinh viên các trường ĐH, CĐ và THCN) sẽ chịu tác động trực tiếp của việc “tăng giá” chữ này.
Tiền phong xin trích đăng cuộc trao đổi giữa phóng viên với GS, TSKH Toán Lý Nguyễn Xuân Hãn (ĐHQG HN), một nhà giáo tâm huyết với giáo dục đã từng có nhiều bài viết về những bức xúc của ngành.
Thực sự… choáng
GS, TSKH Nguyễn Xuân Hãn nói: “Việc tăng học phí đã được dự kiến ba năm nay, song đề án chưa hội tụ đủ cơ sở khoa học và thực tiễn. Năm nào Bộ cũng trình Chính phủ, song không năm nào đề án được xã hội chấp nhận.
Tăng học phí thì không bất ngờ, nhưng cách tính học phí của ngành đã gây “choáng” thực sự, theo quan điểm “tính đúng tính đủ” vào học phí.
Cơ sở việc tăng này, theo đề án, là “chỉ số giá tiêu dùng đã tăng 25%, GDP tăng 1,5 lần kể từ 1998 đến 2005, mức lương tối thiểu đã tăng, và định mức chi phí đào tạo/học sinh/năm tương ứng với các cơ sở GD.
Như vậy học phí tối đa SV đại học sẽ lên 900.000đ/tháng, học sinh học nghề 600.000 đ/tháng, nghiên cứu sinh là 1.250.000 đ/tháng v.v.” (theo tin của Bộ đăng trên báo Gia đình và Xã hội 29/10/2005) và người ta còn công bố “ thu như vậy vẫn còn… quá thấp” (!?).
Khác với mức tăng giá sinh hoạt, theo kiểu cộng tính dần dần, còn học phí được thiết kế tăng theo “bội số của mức chuẩn tối thiểu” tương tự như việc tăng lương và trượt giá như “buôn bán”(!?). Chuyện tính toán của Bộ GD-ĐT như vậy thì sao mà không choáng được?
Có ý kiến cho rằng quan điểm tính đúng, tính đủ đối với giáo dục giống như đối với một loại hàng hóa là đi ngược với cương lĩnh chính trị của Đảng CS và trái với bản chất của chế độ ta là chăm lo cho con người, đặc biệt cho thế hệ tương lai. Nói như thế có đại ngôn quá không, thưa ông?
Đúng, sự thay đổi ở đây là thay đổi bản chất giáo dục.
1) Để làm rõ cơ sở lý luận, gốc tính học phí hiện nay, thiết nghĩ cần phải phân biệt rõ một số triết lý khác nhau (Triết lý là cách gọi ở phương Tây, còn bên ta triết lý được hiểu là quan niệm – nói theo cách thông thường ở nước ta) nhìn nhận về GD trên thế giới:
i/ “GD là GD của dân, do dân và vì dân” là triết lý về GD của các nước XHCN. ii/ “GD được xem là một lợi ích công, cung cấp rộng rãi cho mọi người không phân biệt giàu nghèo” là được thịnh hành ở nhiều nước trên thế giới.
Còn “GD được coi là hàng hóa” và “tính đúng tính đủ” vào học phí là triết lý mới về GD, nhằm thương mại hóa mọi lĩnh vực dịch vụ của đời sống kinh tế xã hội do Tổ chức Thương mại Thế giới khởi xướng vào năm 1994 với mục đích loại bỏ vai trò Nhà nước và thúc đẩy tiến trình tư nhân hóa, thị trường hóa, tự do hóa trong đó có giáo dục.
Xin lưu ý, triết lý mới này không phải được chấp nhận rộng rãi trên thế giới ngày nay, ngay ở những nước có nền kinh tế thị trường phát triển. Hiện mới chỉ có ba nước (Mỹ, Úc và New Zealand) theo nghiên cứu cá nhân ủng hộ triết lý này. Mục đích của họ là kinh doanh và xuất khẩu giáo dục sang các nước nghèo, chứ chưa hẳn thương mại hóa giáo dục ở nước mình.
Việc đổi mới cách tính học phí ở nước ta hiện nay về thực chất là một sự thay đổi lớn bản chất của GD – triết lý giáo dục. Giáo dục của dân, do dân và vì dân, được đặt dưới sự quản lý thống nhất của Nhà nước, được quy định ở Điều 36 trong Hiến pháp 2002.
Theo dự kiến và kế hoạch của Bộ GD-ĐT, thì GD nước ta sẽ được thả nổi cho thị trường tự điều tiết, vai trò Nhà nước giảm dần và triệt tiêu vào năm 2010. Các cơ sở GD được trao quyền “tự chủ” về tài chính và nhân sự, tương tự doanh nghiệp.
2) Chế độ XHCN coi giáo dục miễn phí là một yêu cầu cơ bản. Vì vậy, tất cả các nước XHCN đều thực hiện miễn phí giáo dục đào tạo. Việc thu một phần đóng góp của dân trong giai đoạn chuyển tiếp này chỉ là một sách lược.
Mục tiêu lâu dài vẫn là một nền GD miễn phí trong tương lai. ấy nhưng, vào năm 2010, các cơ sở đào tạo sẽ được trao quyền “tự chủ” xây dựng mức học phí để cân đối thu chi, cho GD nghề nghiệp và GD đại học. Lộ trình tự do hóa giáo dục do Bộ GD-ĐT dự kiến chỉ đạo, còn diễn ra nhanh hơn các nước tư bản, kể cả Mỹ hiện nay.
Xin lưu ý, ở những trường giàu nhất nước Mỹ như Harvard, tiền học phí chỉ đủ trang trải 30% chi phí hoạt động, và phần còn lại 70% do Nhà nước cung cấp. (Theo thư của một GS Mỹ gửi Thủ tướng 22/7/2005). Còn theo một báo cáo của Hội đồng giáo dục quốc gia ấn hành năm 2004, thì năm 2000, phần thu học phí ở nước ta đã chiếm gần 40% tổng thu từ các trường ĐH!
3) Học phí liên quan đến công bằng cơ hội học tập được tất cả các quốc gia đều coi trọng. Vậy học phí trên thế giới được tính như thế nào? Có hai loại trường công và trường tư.
Đối với trường công, kinh nghiệm “tính đúng, thu đủ” học phí trên thế giới đến nay chưa được bất cứ nước nào áp dụng. Tùy theo điều kiện cụ thể từng nước học phí có thể miễn, có thể thu ít, nếu có thu đều dưới mức 50% chi phí.
Trường tư có hai loại. Loại trường tư phi lợi nhuận không chia lãi như công ty cổ phần được khuyến khích. Loại này có nhiều ở Mỹ. Loại trường tư có thu lợi, được Nhà nước khống chế khung học phí. Tất cả đều nằm trong một tổng thể đặt dưới quyền quản lý của Nhà nước.
Nói ngành GD thiếu tiền là không đúng
Nhưng ngành Giáo dục đang thiếu tiền, không lẽ các thầy cô hay các sinh viên, các bậc cha mẹ không nên cảm thông với ngành sao?
Nói Giáo dục thiếu tiền là không đúng. Giáo dục nước ta không thiếu tiền. Thiếu ở đây là thiếu sự quản lý Nhà nước do chủ trương “phi Bộ chủ quản” hiện nay. Kinh phí cho GD hiện nay bao gồm kinh phí của Nhà nước cấp và tiền đóng góp của người dân.
Theo số liệu điều tra của các tổ chức quốc tế và các cơ quan có thẩm quyền ở nước ta, 50% tổng chi cho GD là do người dân đóng góp. Con số này là cao, và có thể cao nhất thế giới.
Tại các nước Anh, Đức, Nga, Mỹ, Pháp, Trung Quốc, việc thu của dân nằm trong khoảng 7% đến 20% tổng chi của GD. Năm 2003, sự đóng góp của dân đạt mức 2 tỷ USD/năm.
Phần đầu tư của Nhà nước 2 tỷ USD (2003), 2,67 tỷ USD (2005), và dự kiến sẽ là 55.000 tỷ đồng- xấp xỉ 3,53 tỷ USD (2006). Nguồn kinh phí Nhà nước ở cấp T.Ư lại được ba bộ: Bộ Tài chính, Bộ KH-ĐT, Bộ GD-ĐT cùng quản, nên “chỉ một số liệu chi tiêu ngân sách trong một lĩnh vực mà 3 bộ cung cấp ở 3 nơi cho 3 con số khác nhau”.
Còn ở cơ sở, các trường tự lo, ngoài phần ngân sách Nhà nước cấp. Tiền thu được một phần giữ lại “chia nhau”, một phần “nộp” lên trên. Con số thu chi này nằm ngoài sự quản lý của Nhà nước. Cách quản lý kinh phí kiểu này của ta cũng chẳng giống ai.
Thông tin tại Hội thảo ngày 14/10/2005 do Liên hiệp Hội KHKT Hà Nội tổ chức cho thấy “Bộ trưởng Bộ GD-ĐT cũng không có quyền và cũng không nắm được con số về tài chính GD”. Điều này được khẳng định bởi người có trách nhiệm. Vậy ai nắm thu chi tài chính GD nước ta?
Giả sử lương bình quân cho GV là 100 USD/người/tháng (thực tế lương GV hiện nay thấp hơn), thì tổng kinh phí lương cho tất cả GV từ mẫu giáo đến đại học cũng chưa đến 1 tỷ USD/năm.
Vậy ý kiến của các cơ quan chức năng TƯ cho rằng “Ngân sách Nhà nước chi đáp ứng 70% nhu cầu tối thiểu của GD, trong đó tỷ lệ chi lương, phụ cấp có tính chất lương chiếm khoảng 85%-90%” tại Quốc hội tháng 11/2004 là chưa chuẩn.
Kể từ 1993 đến nay, mỗi năm, theo Bộ GD – ĐT, ta vay của nước ngoài trung bình 100 triệu USD/năm, chưa kể nhiều dự án “xóa đói giảm nghèo”, cũng có phần chi cho GD. Rõ ràng kinh phí Nhà nước, đóng góp của dân, và tiền vay của nước ngoài cho GD là rất lớn.
Là một nhà giáo, nhà khoa học ông có hình dung được sự nguy hiểm nếu đem nhãn mác “hàng hóa” đặt lên trên chữ nghĩa ?
Giáo dục là “hàng hoá”? Xin lưu ý, tất cả cái gì do con người làm ra được gọi là sản phẩm. Sản phẩm và hàng hóa là hai khái niệm khác nhau. Sản phẩm vẫn có thể trao đổi. Sản phẩm chỉ trở thành hàng hóa khi người ta làm ra nó với mục đích lợi nhuận.
Trường tư ở các nước đều có, song giáo dục cũng không được hiểu là “hàng hóa”. Phải chăng sự bất cập trong “Đề án học phí” của Bộ xuất phát từ nhận thức “giáo dục được coi là hàng hóa” mua bán trên thị trường, nên việc “tính đúng, tính đủ” vào học phí được coi là cơ sở tính toán học phí của Bộ? Cách tư duy này đã bị Quốc hội bác bỏ trong kỳ họp tháng 11/2004.
Cần đưa ra Quốc hội
Có ý kiến lại cho rằng đó mới chỉ là đề xuất của ngành GD-ĐT, vấn đề được cho là thiếu tính khả thi này có hợp pháp hay không còn phải chờ vào sự quyết định của Quốc hội? Vậy thực chất của sự hợp pháp của vấn đề là như thế nào?
Vấn đề này theo thiển nghĩ của tôi là nên bàn và quyết định ở hội nghị cấp cao của Đảng và Quốc hội. Học phí liên quan đến công bằng cơ hội học tập của lớp trẻ, và được toàn dân quan tâm, nên đề án này cũng cần công bố cho toàn dân góp ý kiến.
Ông có cho rằng điều này cũng na ná như việc ngành điện đã một lần phải bỏ phương án đề xuất khi phương án đó không có đất sống trong đời sống thực tế hay không?
Đúng, cách làm cũng na ná, song trong GD vấn đề lại nghiêm trọng hơn nhiều. Ví dụ, việc “tự hạch toán” và “tính đúng thu đủ” vào học phí, dự kiến thí điểm ở trường THPT Lê Quý Đôn tại TP Hồ Chí Minh vào ngày 28/8/2005.
Ngày 31/8/2003, chỉ sau 3 ngày, Ủy ban MTTQ tp Hồ Chí Minh đã họp, và tiếp đó đề nghị HĐND TP và UBND TP dừng cách làm sai trái này. Lý do, lòng dân không yên và bất an, cách làm này sẽ biến nhà trường thành nơi “bán chữ”.
Xin chân thành cám ơn ông.
NTK ( Theo Tiền Phong )