Say nắng, say nóng là một hiện tượng rất thường gặp trong mùa hè. Không chỉ có biểu hiện mệt mỏi, hoa mắt chóng mặt, nhức đầu….mà còn có thể gây đột quỵ, nếu không xử trí kịp thời có thể để lại di chứng thần kinh không hồi phục và tử vong.Do đó chúng ta cần hiểu được trong điều kiện, hoàn cảnh nào con người dễ bị say nóng, say nắng để phòng tránh và xử trí khi có người say nắng, say nóng, nhất là trong điều kiện thời tiết hiện nay theo dự báo của Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Trung ương, mùa hè năm nay có từ 5-7 đợt nắng nóng, nhiệt độ cao nhất có thể lên đến 41 – 42 độ C.
1. Nguyên nhân :
1.1 Say nắng: Khi lao động hoặc đi quá lâu ngoài trời nắng, nhiều tia nắng sẽ chiếu thẳng vào vùng cổ vai gáy. Dưới tác động liên tục của ánh nắng mặt trời gay gắt, trung tâm điều hòa thân nhiệt cơ thể sẽ bị chấn động làm rối loạn điều hòa thân nhiệt cùng với hiện tượng mất nước cấp của cơ thể. Như vậy say nắng thường biểu hiện nặng ngay từ đầu, có thể có nhiều dấu hiệu thần kinh sớm, rất rõ tổn thương có thể phục hồi hoặc không phục hồi. Một số trường hợp có thể có tụ máu dưới màng cứng và trong não.
1.2 Say nóng: Là tình trạng mất nước toàn thể kèm theo tình trạng rối loạn điều hòa thân nhiệt, rối loạn vận mạch mà nắng mặt trời và sức nóng là 2 tác nhân vật lý có thể gây stress với cơ thể. Khi nhiệt độ ngoài trời quá cao, cùng với việc phải phơi mình quá lâu dưới ánh nắng mặt trời hoặc phải làm việc trong điều kiện môi trường nhiệt độ cao nóng bức ( hầm lò, trong phòng kín….) hoặc hoạt đồng thể lực quá sức ở người trẻ ( chơi các môn thể thao cường độ cao, làm việc nặng nhọc kéo dài)….sẽ dẫn đến hiện tượng lượng nhiệt sinh ra và lượng nhiệt hấp thu lớn hơn nhiều so với lượng nhiệt cơ thể tỏa ra môi trường xung quanh. Do đó trong say nóng, tình trạng mất nước toàn cơ thể là chủ yếu.
2. Biểu hiện khi say nắng, say nóng: Một đặc điểm chung của say nóng, say nắng đều dẫn đến một tình trạng tăng thân nhiệt. Khi thân nhiệt tăng sẽ dẫn đến tình trạng đào thải mồ hôi làm cơ thể mất một lượng nước lớn, hiện tượng này nếu không được bù kịp thời sẽ dẫn đến hậu quả giảm khối lượng tuần hoàn gây trụy tim mạch, rồi loạn chất điện giải nặng có thể gây tử vong. Một yếu tố nguy cơ nữa, khi nhiệt độ cơ thể tăng cao sẽ gây rối loạn hoạt động chức năng của rất nhiều cơ quan như tim mạch, hô hấp, thần kinh….
Các biểu hiện của say nắng, say nóng có thể tùy theo mức độ tăng thân nhiệt và thời gian. Có thể từ những biểu hiện nhẹ ban đầu là tăng nhịp tim, tăng nhịp thở, hồi hộp trống ngực rồi đến trạng thái mệt mỏi, hoa mắt chóng mặt, nhức đầu, tay chân rã rời, kích thích nhẹ, khó thở tăng dần, chuột rút… và cuối cùng là ngất, hôn mê, trụy tim mạch, tử vong.
3. Cách xử trí say nắng, say nóng: Trước một trường hợp say nắng, say nóng cần nhanh chóng tiến hành những biện pháp sơ cứu ngay lập tức khi chưa có sự hỗ trợ của nhân viên y tế hay phương tiện y tế:
– Nhanh chóng tiến hành giảm thân nhiệt cho nạn nhân: Chuyển ngay nạn nhân vào chỗ mát, thoáng gió, cởi bỏ bớt quần áo, cho uống nước mát có pha muối, chườm lạnh bằng khăn mát hoặc nước đá ở những vị trí có động mạch lớn đi gần ngoài da như nách, bẹn, cổ.
– Nếu nạn nhân hôn mê không uống được nước hoặc nôn liên tục, sốt tăng liên tục, kèm các triệu chứng đau bụng, đau ngực, khó thở thì phải nhanh chóng chuyển nạn nhân đến cơ sở y tế gần nhất. Trong quá trình vận chuyển thường xuyên chườm mát cho nạn nhân.
– Tại các trung tâm y tế, nạn nhân sẽ được truyền bù nước và điện giải cũng như các biện pháp hỗ trợ khác. Trong trường hợp nạn nhân sốt cao có thể dùng paracetamol để hỗ trợ hạ sốt. Nếu có co giật phải dùng các thuốc chống co giật cho bệnh nhân. Trường hợp nạn nhân hôn mê có thể phải đặt ống nội khí quản thở máy.
– Một điều quan trọng là phải có các biện pháp dự phóng say nắng, say nóng. Đó là không làm việc quá lâu ngoài trời nắng hoặc trong môi trường nóng bức cũng như tránh các hoạt động thể lực quá sức. Uống đầy đủ nước khi trời nóng hoặc lao động nặng. Luôn trang bị đầy đủ thiết bị chống nắng khi lao động, làm việc, đặc biệt là các công xưởng, hầm lò rất có ý nghĩa trong việc phòng chống say nắng, say nóng.
4. Một số bài thuốc dân gian và thực phẩm phòng chống say nắng, say nóng:
4.1 Một số bài thuốc dân gian:
– Khi người bệnh bị cảm nắng lại sốt cao không có mồ hôi thì sử dụng hương nhu 20g, gừng tươi 6g, nước 500ml, đun sôi trong 15 phút, gạn lấy nước uống nóng, còn bã đắp lên hai bên thái dương và gan bàn chân, đắp chăn cho ra mồ hôi, vỏ đậu xanh, sắc lấy nước đặc cho uống rất công hiệu.
– Nếu cảm nắng bị ngất xỉu: Lấy mè đen ( vừng đen, hắc chi ma) rang gần cháy, để nguội tán bột, mỗi lần uống 10 – 12g hòa với nước.
– Bị trúng nắng nhức đầu, xây xẩm mặt mày: Lấy rau má giã vắt nước cốt cho vài hạt muối rồi uống, còn bã đắp thái dương và gan bàn chân.
– Trường hợp vừa nôn vừa tiêu chảy: Dùng lá sen tươi giã nát vắt nước cốt cho vài hạt muối rồi uống.
– Các trường hợp say nắng nhẹ: Bí đao 60g, lá sen 1 tàu, gạo tẻ 80g, nấu thành cháo cho ít đường và ăn khi còn ấm, ngày hai lần. Hoặc dùng bột cúc hoa 15g, đường vừa đủ nấu gạo thành cháo, rồi cho bột cúc hoa và đường vào đun sôi thêm một lát, ăn nóng.
4.2 Những thực phẩm giúp phòng chống say nắng:
– Nước dừa: Nước dừa được mệnh danh là siêu thực phẩm với nhiều dinh dưỡng như magie, kali, muối, đường tự nhiên. Những thành phần này vừa bớt háo nước vừa giải nhiệt nên chống nắng rất tốt.
– Mướp đắng: Mướp đắng là trái cây có tính mát, vị đắng, có thể giúp giải nhiệt rất tốt, giảm bớt mệt nhọc. Các chuyên gia khuyên vào mùa hè bạn nên tăng cường ăn mướp đắng để cải thiện sức khỏe.
– Củ hành: Nhờ giàu hàm lượng lưu huỳnh nên khi ăn hành củ bạn sẽ ngăn được cơn sốt có thể dẫn đến say nắng.
– Nước chanh: Chanh giàu hàm lượng vitamin C. Uống nước chanh sẽ loại bỏ được chóng mặt, buồn nôn, thường diễn ra vào ngày hè oi ả. Ngoài ra chanh còn giúp ngăn chặn sốt, bệnh sởi và bệnh đậu mùa.
– Dưa hấu có nhiều dinh dưỡng cho sức khỏe chúng ta như đường mía, gluco, fructose, citruline, axit propionic, alanine, axit glutamic, arginine, axit phosphoric, axit malic, muối, carotene, vitamin C… đều tốt cho chống say nắng.
– Đậu xanh: Khi bạn làm việc tay chân nặng nhọc hay đi ngoài đường về đẫm mồ hôi thì nên uống một cốc nước chè đỗ xanh sẽ giúp bạn cải thiện đáng kể say nắng và các bệnh liên quan đồng thời xóa đi sự mệt mổi sau thời gian hao tổn năng lượng.
– Dưa chuột: Y học cổ truyền Trung Hoa có viết rằng dưa chuột là trái cây có tính mát và đắng nên có thể giúp hạ nhiệt, thúc đẩy tiểu tiện và hạ thấp nồng độ cholesterol trong cơ thể….
– Bí ngô: Trong quả bí ngô có chứa nhiều chất beta- carotene, thành phần giúp bảo về sức khỏe của da. Ngoài da, theo đông y thì bí ngô giúp hạ nhiệt và chống say nắng tốt.
– Uống nhiều nước: Nước đóng vai trò điều chỉnh hệ thống làm mát cơ thể, đặc biệt là khi bạn làm việc nặng nhọc hay tập thể dục vào ngay hè oi bức.
– Xoài xanh: Xoài được coi là thuốc phòng chống say nắng. Lý do là trong xoài giàu vitamin C nên giúp làm tăng hệ miễn dịch và ngăn chặn cảm lạnh mùa hè. Sữa: Các thành phân dinh dưỡng trong sữa sẽ làm cơ thể nhanh chóng “ hạ hỏa” và đẩy lùi say nắng….